Trong hơn 20 năm, Trung Quốc trở thành “công xưởng của thế giới” nhờ sự kết hợp hoàn hảo giữa chi phí lao động rẻ, nguồn nhân lực dồi dào, chuỗi cung ứng tinh gọn và kỹ thuật sản xuất vượt trội. Ngay từ thập niên 1980, hàng triệu lao động di cư từ nông thôn ra các thành phố ven biển để làm việc trong các nhà máy với cường độ cao, đổi lại mức thu nhập đủ để gửi tiền về quê nuôi gia đình.

“Công nhân Trung Quốc chấp nhận làm việc 12 tiếng mỗi ngày – điều này rất khó tìm ở nơi khác,” Joshua Woodard, chuyên gia chuỗi cung ứng tại Thâm Quyến, nói.

Không chỉ có lao động giá rẻ, Trung Quốc còn phát triển một mạng lưới nhà cung ứng và hậu cần cực kỳ hiệu quả – điều mà nhiều nước đang cố học theo nhưng chưa thể sánh được.

Tuy nhiên, thời thế đang thay đổi. Với dân số già hóa và mức sống tăng lên, ngày càng ít người trẻ sẵn sàng chấp nhận công việc vất vả trong nhà máy. Lu Junhua, 18 tuổi, cho biết anh đã bỏ việc hai lần chỉ trong vài tháng sau khi chuyển đến Quảng Đông. Ký túc xá 7 người/phòng không có điều hòa, làm việc 10 tiếng mỗi ngày, 6 ngày/tuần, lương chỉ hơn 2 USD/giờ – “cạn kiệt cả thể chất lẫn tinh thần,” anh nói.

Mức lương trung bình của công nhân các ngành sản suất Trung Quốc khoảng 14,000 USD/năm

Làm thêm 14 tiếng mỗi ngày? “Mỹ không chịu nổi”

Nhiều công nhân Trung Quốc cho rằng người Mỹ sẽ không thể làm được việc với cường độ như ở đây. “Làm thêm 14 tiếng mỗi ngày là chuyện bình thường,” Huang Sheng, một người từng làm tuyển dụng nhà máy, nói. “Nhiều nước không chịu nổi đâu.”

Dù vậy, điều kiện lao động ở Trung Quốc cũng đang thay đổi. Công nhân có nhiều lựa chọn hơn, chuyển sang làm giao hàng, nhà hàng – những công việc tự do với lịch trình linh hoạt hơn. Nhiều người còn chia sẻ thông tin nhà máy tốt/xấu trên mạng xã hội như Douyin (TikTok bản Trung) hay Kuaishou, giúp “tránh bẫy” khi xin việc.

Chi phí tăng cao, nhà máy rời Trung Quốc

Với áp lực từ người lao động và mục tiêu nâng cấp ngành sản xuất, nhiều nhà máy Trung Quốc đã dịch chuyển các dây chuyền sản xuất giá rẻ sang Việt Nam, Malaysia, Bangladesh – nơi nhân công vẫn rẻ hơn. Theo HSBC, hiện chi phí lao động tại Trung Quốc đã cao hơn Malaysia tới 30%.

Chiến lược “Trung Quốc + 1” – tức vừa giữ một phần sản xuất tại Trung Quốc, vừa chuyển bớt sang nước khác – đang được nhiều tập đoàn lớn sử dụng để tránh rủi ro địa chính trị.

Mang nhà máy về Mỹ: bài toán bất khả thi?

Dù ông Trump muốn đưa nhà máy trở về Mỹ, nhưng thực tế lại rất khác. Mỹ không có nguồn lao động rẻ, cũng không có văn hóa làm việc kiểu “6 ngày/tuần, 12 tiếng/ngày”. Các nước đang phát triển như Việt Nam hay Ấn Độ có thể là lựa chọn thay thế một phần, nhưng cũng chưa thể so sánh với Trung Quốc về hạ tầng, kỹ năng lao động hay chuỗi cung ứng.

Tái công nghiệp hóa Mỹ là một mục tiêu hấp dẫn về mặt chính trị. Nhưng xét về kinh tế, việc tái tạo lại mô hình "công xưởng Trung Quốc" ở Mỹ gần như là bất khả thi.