Sau khi chịu sức ép từ cả Bắc Kinh lẫn Washington, chuỗi cung ứng bí mật đưa dầu thô Iran đến Trung Quốc đang chuyển hướng bằng các phương thức mới.

Cuối tháng 4, một tàu chở dầu khai báo tên là Global đã giao khoảng 2 triệu thùng dầu Iran tại một cảng do chính quyền tỉnh Sơn Đông điều hành, theo dữ liệu theo dõi tàu. Tuy nhiên, tàu này thực chất là Gather View — một tàu chở dầu cỡ lớn (VLCC) đang nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ, và đã mạo danh một con tàu đã bị loại bỏ để lách lệnh trừng phạt.

Đây là lần đầu tiên một “tàu ma” như vậy xuất hiện tại một cảng quốc doanh ở Sơn Đông kể từ khi tỉnh này — nơi đặt các nhà máy lọc dầu tư nhân lớn, vốn là khách hàng hàng đầu của dầu Iran — ra lệnh cấm tàu bị trừng phạt cập cảng hồi tháng 1. Động thái này cho thấy Iran và các nhà máy lọc dầu tư nhân Trung Quốc, vốn vận hành với biên lợi nhuận rất thấp, vẫn đang nỗ lực duy trì dòng chảy thương mại bất chấp rủi ro.

Con tàu chiếm danh tính của Global cho thấy nó đã di chuyển từ vùng biển ngoài khơi Malaysia đến một bến ở Trung Quốc do chính quyền tỉnh Sơn Đông điều hành.Nguồn: Bloomberg

Việc bán dầu cho Trung Quốc giữ vai trò sống còn với Iran, đồng thời là nguồn cung thiết yếu cho các nhà máy lọc dầu tư nhân tại Sơn Đông. Trước đây, các chuyến hàng thường được chuyển từ tàu sang tàu ngoài khơi Malaysia để tránh bị phát hiện và che giấu nguồn gốc xuất xứ.

Tuy nhiên, từ tháng 1, các biện pháp trừng phạt ngày càng gắt gao từ cả Mỹ và Trung Quốc đã làm gián đoạn hoạt động này. Các nhà giao dịch buộc phải chuyển hướng sang các cảng tư nhân trong nước và sử dụng các tàu chở dầu nhỏ hơn để tiếp tục vận chuyển hàng hóa nhạy cảm.

Do đó, việc tàu Gather View — nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ — chở 2 triệu thùng dầu cập cảng do chính phủ điều hành tại Trung Quốc là một bước đi đầy rủi ro. Nếu bị phát hiện, lô hàng trị giá 120 triệu USD có thể bị tịch thu, trong khi cảng có thể đối mặt với các biện pháp trừng phạt thứ cấp của Washington, như trường hợp từng xảy ra vào tháng 3 với một nhà ga ở miền nam Trung Quốc.

Theo Muyu Xu, chuyên gia phân tích cấp cao tại Kpler, Iran buộc phải tìm những cách thức sáng tạo hơn do không thể tìm tàu mới đủ nhanh để thay thế những tàu đã bị trừng phạt. Đó là lý do các chiến thuật mạo danh tàu — hay còn gọi là tàu ma — ngày càng được sử dụng nhiều hơn.

Ít nhất bốn tàu kiểu này đã tham gia vào hoạt động buôn bán dầu của Venezuela. Vào cuối năm ngoái, một tàu bị trừng phạt cũng từng được phát hiện cập cảng Trung Quốc hai lần.

Tàu Gather View, giả danh là Global, đã cập bến cảng Dongjiakou (thuộc cảng Thanh Đảo) vào ngày 25 tháng 4. Cảng này trực thuộc Tập đoàn cảng Sơn Đông. Đây không phải lần đầu tàu thực hiện hành trình này — một chuyến tương tự dường như đã diễn ra vào tháng 3.

Tập đoàn cảng Sơn Đông từ chối bình luận về vụ việc. Hiện không có bằng chứng rõ ràng cho thấy cảng cố ý vi phạm, nhưng chuyên gia của Kpler cho rằng có thể đã có những lỗ hổng trong quá trình kiểm tra giám sát.

Gather View từng mang tên MS Angia và bị Bộ Tài chính Mỹ trừng phạt từ tháng 12 vì liên quan đến xuất khẩu dầu của Iran. Tàu này treo cờ San Marino, nhận hàng từ một tàu khác thuộc Công ty Dầu khí Quốc gia Iran thông qua hình thức chuyển tải trên biển gần Malaysia, và hiện đã quay lại khu vực đó, theo dữ liệu theo dõi tàu.

Tàu Global ban đầu — từng là kho nổi chứa dầu — đã bị đưa đến tháo dỡ tại Bangladesh vào cuối năm 2021 và không nằm trong diện trừng phạt.

Trong khi đó, các chuyến hàng nhỏ hơn vẫn đang âm thầm cập cảng tại một số cơ sở tư nhân của Trung Quốc, như nhà ga ở Dongying — vốn vừa tách khỏi Tập đoàn cảng Sơn Đông — và hiện trở thành điểm đến thường xuyên của dầu Iran. Tuy nhiên, cách làm này kém hiệu quả hơn vì các cảng nhỏ không thể tiếp nhận những tàu chở dầu cỡ lớn như VLCC, làm tăng chi phí vận chuyển và giảm lợi nhuận.