Trong bối cảnh nền kinh tế Nhật Bản đang tìm kiếm động lực phục hồi, triển vọng tiền lương năm 2025 nổi lên như một chỉ báo kinh tế then chốt. Diễn biến của chỉ số này không chỉ phản ánh khả năng thúc đẩy tiêu dùng nội địa - động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế - mà còn là yếu tố quyết định trong lộ trình điều chỉnh chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ), đặc biệt là kế hoạch tiếp tục nâng lãi suất trong thời gian tới.

Dù chính sách thúc đẩy tăng lương quốc gia đã đạt được một số kết quả khả quan trong giai đoạn đầu triển khai, sự chênh lệch về năng lực tài chính giữa các nhóm doanh nghiệp đang tạo ra những thách thức đáng kể cho BoJ trong tiến trình điều chỉnh lãi suất từ mức thấp kỷ lục. Trọng tâm quan sát của các nhà hoạch định chính sách hiện đang tập trung vào khả năng duy trì mức lương cạnh tranh của khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) - bộ phận đóng vai trò quan trọng khi sử dụng tới 70% tổng lực lượng lao động trên toàn quốc.

So với các tập đoàn lớn, khu vực SME Nhật Bản đang phải chi một phần lợi nhuận cao hơn nhiều để thực hiện tăng lương

Tình trạng này được minh họa rõ nét qua trường hợp của Ito Tekko - doanh nghiệp chuyên sản xuất khuôn đúc với quy mô 100 lao động tại Kawaguchi. Mặc dù đã thực hiện tăng lương 11% trong hai năm gần đây, được hỗ trợ bởi việc khách hàng chấp nhận điều chỉnh giá sản phẩm, Chủ tịch Nobuhiro Ito vẫn thể hiện quan điểm thận trọng về khả năng duy trì chính sách này trong tương lai. Ông chia sẻ: "Chúng tôi đang phải cân nhắc rất kỹ lưỡng về kế hoạch năm tới. Bên cạnh nhu cầu đầu tư đổi mới công nghệ và thiết bị, việc tiếp tục tăng lương sẽ tạo ra áp lực không nhỏ lên cơ cấu chi phí cố định dài hạn của doanh nghiệp."

Trong bối cảnh đó, những quan ngại về tính bền vững của chính sách tăng lương, kết hợp với rủi ro tiềm ẩn từ khả năng Mỹ áp dụng các biện pháp thuế quan mới, có thể sẽ ảnh hưởng đến quyết định điều chỉnh lãi suất của BoJ tại phiên họp sắp tới. Theo nguồn tin độc quyền từ Reuters, BoJ nhiều khả năng sẽ giữ nguyên các thông số chính sách tiền tệ tại cuộc họp diễn ra vào ngày 18 - 19/12, tạo điều kiện để các nhà hoạch định chính sách có thêm thời gian phân tích và đánh giá kỹ lưỡng về triển vọng tiền lương năm 2025.

Nhìn lại lịch sử, mức lương tại Nhật Bản đã rơi vào tình trạng trì trệ kéo dài nhiều thập kỷ cho đến năm 2022. Thời điểm này, làn sóng tăng giá nguyên vật liệu thô toàn cầu đã đẩy lạm phát lên cao, tạo áp lực buộc các doanh nghiệp phải điều chỉnh tăng lương để hỗ trợ người lao động đối phó với chi phí sinh hoạt gia tăng. Tuy nhiên, trong khi các tập đoàn lớn có đủ nguồn lực để duy trì chính sách tăng lương nhằm thu hút và giữ chân nhân tài, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ lại gặp khó khăn đáng kể do hạn chế về quy mô hoạt động, thiếu vắng mạng lưới kinh doanh toàn cầu và lợi thế cạnh tranh.

Thực trạng này được phản ánh rõ nét qua kết quả khảo sát doanh nghiệp mới nhất của Bộ Tài chính trong quý III/2024. Theo đó, khối SME đang phải chi tới 70% lợi nhuận để trang trải chi phí nhân công - một tỷ lệ đáng báo động khi so với mức 40% của các doanh nghiệp quy mô lớn. Một báo cáo độc lập từ Phòng Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (JCCI) cũng chỉ ra rằng, mặc dù 68% SME đã thực hiện tăng lương trong năm nay, phần lớn quyết định này xuất phát từ áp lực cạnh tranh về nhân sự hơn là dựa trên nền tảng cải thiện về hiệu quả kinh doanh và khả năng tài chính.

Kazuaki Kojima, Phó Tổng Giám đốc phụ trách nghiên cứu của JCCI, đã nhấn mạnh tính cấp bách của vấn đề: "Các doanh nghiệp nhỏ đang phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan - buộc phải tăng lương để duy trì nguồn nhân lực, nhưng đây là xu hướng khó có thể duy trì trong dài hạn xét về góc độ tài chính."

Thành viên Hội đồng BoJ Toyoaki Nakamura bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về khoảng cách ngày càng rộng giữa nhóm doanh nghiệp lớn có tiềm lực tài chính để duy trì chính sách tăng lương và đại đa số SME đang vật lộn với thách thức này. "Tôi vẫn chưa thể tìm thấy những dấu hiệu thuyết phục về tính bền vững của xu hướng tăng trưởng tiền lương," ông Nakamura - người từng giữ vị trí điều hành tại tập đoàn Hitachi - nhấn mạnh, đồng thời chỉ ra những hạn chế trong khả năng sinh lời của khối SME.

Tình trạng này có thể gây thêm áp lực lên tỷ lệ ủng hộ vốn đã suy giảm của Thủ tướng Shigeru Ishiba, khi chi phí sinh hoạt leo thang đang gây khó khăn cho nhiều hộ gia đình, trong bối cảnh phần lớn người lao động chưa nhận được mức tăng lương tương xứng với lạm phát.

Trong nỗ lực thúc đẩy chính sách tăng lương trên phạm vi toàn quốc, Thủ tướng Ishiba đã công bố cam kết đầy tham vọng về việc nâng mức lương tối thiểu thêm 42% vào cuối thập kỷ này, với kế hoạch chi tiết dự kiến được công bố vào mùa xuân năm tới.

Dữ liệu từ cuộc khảo sát do Liên đoàn Công đoàn Rengo thực hiện cho thấy các doanh nghiệp có quy mô dưới 300 lao động đã tăng lương bình quân 4.45% trong năm nay - thấp hơn đáng kể so với mức 5.19% của nhóm doanh nghiệp lớn. Nhận thức được khoảng cách này, Rengo - tổ chức đại diện cho khoảng 7 triệu người lao động - đã đặt ra mục tiêu đầy thách thức về mức tăng lương tối thiểu 6% cho khối SME trong năm 2025, cao hơn chỉ tiêu 5% áp dụng cho toàn ngành.

Khả năng các SME đáp ứng được những yêu cầu tăng lương trong năm tới sẽ là một thử thách then chốt đối với Thống đốc BoJ Kazuo Ueda, người đang nỗ lực thúc đẩy chính sách tăng lãi suất dựa trên nền tảng tăng trưởng tiền lương bền vững.

"Sự lan tỏa của xu hướng tăng lương từ các doanh nghiệp lớn sang khu vực SME là một yếu tố then chốt" để BoJ có thể đạt được mục tiêu lạm phát 2% một cách bền vững, theo nhận định của một nguồn tin thông thạo về định hướng chính sách của ngân hàng trung ương. "Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất định về khả năng hiện thực hóa mục tiêu này," nguồn tin này bổ sung và cho biết vấn đề này sẽ là một trong những trọng tâm thảo luận chính tại cuộc họp chính sách tuần tới.