Chuyến thăm của ông Tập được xem là thông điệp thể hiện mối liên minh vững chắc giữa Trung Quốc và Nga nhằm đối trọng với trật tự quốc tế do Mỹ dẫn dắt, trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump gia tăng áp thuế với Bắc Kinh và nỗ lực thúc đẩy Moscow tiến tới thỏa thuận hòa bình với Ukraine.

“Các lực lượng chính nghĩa trên thế giới, bao gồm Trung Quốc và Liên Xô, đã chiến đấu dũng cảm và cùng nhau đánh bại chủ nghĩa phát xít ngạo mạn,” ông Tập viết trong một bài xã luận được đăng trên truyền thông Trung Quốc và Nga. “80 năm sau, chủ nghĩa đơn phương, bá quyền và bắt nạt đang gây ra những tổn hại nghiêm trọng. Nhân loại một lần nữa đứng trước ngã rẽ lịch sử.”

Tuyên bố của Moscow cũng mang giọng điệu tương tự trước hội đàm ngày thứ Năm – cuộc gặp đầu tiên giữa Putin và Tập kể từ khi ông Trump nhậm chức hồi tháng 1 và đẩy căng thẳng thương mại lên cao.

Theo Bộ Ngoại giao Nga (trích từ hãng tin nhà nước Tass), cuộc gặp sẽ “gửi đi thông điệp mạnh mẽ chống lại những nỗ lực viết lại kết quả của Thế chiến II”, trong bối cảnh châu Âu “đang chuẩn bị chiến tranh với Nga giống như Đức Quốc xã từng làm”.

Tuy nhiên, hai nhà lãnh đạo vẫn phải vượt qua một số khác biệt: Bắc Kinh đang tìm cách cải thiện quan hệ với châu Âu sau các đòn thuế từ Mỹ, đồng thời lo ngại rằng nếu Trump và Putin đạt được thỏa thuận hòa dịu, điều đó có thể ảnh hưởng đến vai trò của Trung Quốc trong quan hệ với Nga.

Ông Tập dự lễ diễu binh tại Quảng trường Đỏ, thương mại song phương hạ nhiệt

Vào thứ Sáu, ông Tập sẽ tham dự lễ diễu binh tại Quảng trường Đỏ kỷ niệm 80 năm chiến thắng của Liên Xô trong Thế chiến II, cùng 28 nguyên thủ nước ngoài khác như Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva, Tổng thống Serbia Aleksandar Vučić và Thủ tướng Slovakia Robert Fico.

Việc chuẩn bị sự kiện bị gián đoạn do các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine trong ba ngày liên tiếp, khiến sân bay Moscow phải đóng cửa nhiều giờ.

Kremlin kỳ vọng hình ảnh ông Tập quan sát sức mạnh quân sự của Nga sẽ phát đi thông điệp rằng Moscow đã vượt qua các nỗ lực cô lập từ phương Tây kể từ khi chiến tranh Ukraine bùng nổ. Tổng thống Putin nhiều lần biện minh cho cuộc xâm lược bằng cách so sánh vô căn cứ giữa chính phủ Kyiv và Đức Quốc xã.

Dù không công khai đứng về phía nào trong cuộc chiến, Bắc Kinh đã hỗ trợ Moscow giảm bớt tác động từ cấm vận, với kim ngạch thương mại song phương tăng từ 147 tỷ USD năm 2021 lên 245 tỷ USD năm 2023.

Tuy nhiên, trong vài tháng gần đây, kim ngạch xuất khẩu giữa hai bên sụt giảm mạnh xuống mức thấp nhất kể từ khi xung đột bùng phát – chủ yếu do giá năng lượng Nga giảm và nhu cầu mua ô tô Trung Quốc suy yếu.

Trung – Nga: Quan hệ chững lại và giới hạn tăng trưởng

“Theo một nghĩa nào đó, quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và Nga đã tiến rất xa – một phần vì chiến tranh Ukraine – nên không còn nhiều dư địa tăng trưởng,” ông Lý Minh Giang, giáo sư tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), nhận định.

Để mở rộng thương mại đáng kể, Trung Quốc có thể phải đầu tư vào các dự án hạ tầng lớn như đường ống dẫn khí Power of Siberia-2 – vốn bị trì hoãn lâu nay và Bắc Kinh vẫn tỏ ra dè dặt. Theo ông Alexander Gabuev, Giám đốc Trung tâm Nga – Á Âu tại Carnegie, đây sẽ là bước đi không dễ dàng.

“Hiện Nga đang vật lộn với lạm phát cao do chiến tranh, nên năng lực tiếp nhận thêm hàng hóa từ Trung Quốc cũng có hạn,” ông Gabuev nói thêm.

Tuy nhiên, nếu Trump không đạt được thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, Bắc Kinh có thể dần phớt lờ các lệnh trừng phạt từ Mỹ với Nga. “Nếu bị áp thuế 125%, Trung Quốc có thể chẳng buồn quan tâm nữa, cứ hợp tác với Nga theo cách họ muốn,” ông Gabuev nhận định.

Chiến tranh Ukraine – nút thắt ngoại giao của Trung Quốc

Chiến tranh thương mại với Mỹ cũng đang khiến Trung Quốc tìm cách xích lại gần châu Âu, điều này có thể giới hạn mức độ mà ông Tập có thể thúc đẩy mối quan hệ sâu hơn với Nga. Một số học giả Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh sẽ hoan nghênh nếu Nga ký thỏa thuận hòa bình do Mỹ làm trung gian – không phải vì đồng tình, mà vì điều đó giúp Trung Quốc dễ xoay xở hơn trong quan hệ với phương Tây.

“Nếu chiến tranh kết thúc, Trung Quốc có thể thoát khỏi thế cân bằng mong manh giữa Nga và phương Tây, và quay lại đối thoại dễ dàng hơn với các cường quốc,” giáo sư Chu Phong, Trưởng khoa Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Nam Kinh nhận định.

Ông Lý Minh Giang cho biết thêm: “Tôi không nghĩ Trung Quốc sẽ công khai rút lui khỏi Nga, nhưng tôi sẽ không ngạc nhiên nếu một số quan chức Bắc Kinh âm thầm gửi tín hiệu trấn an châu Âu rằng Trung Quốc sẽ đóng vai trò tích cực, ít nhất là trong nỗ lực thúc đẩy lệnh ngừng bắn.”

Tập nhấn mạnh vai trò xây dựng, tránh đề cập Ukraine

Trong bài viết của mình, ông Tập không đề cập đến Ukraine. Thay vào đó, ông chỉ trích các “tội phạm chiến tranh” thời Thế chiến II, ca ngợi Trung Quốc và Nga là những “lực lượng kiến tạo duy trì ổn định chiến lược toàn cầu” và kêu gọi gìn giữ Hiến chương Liên Hợp Quốc.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định thông điệp này sẽ khiến cộng đồng quốc tế nghi ngờ, khi chính Tổng thống Putin đang khơi mào cuộc xung đột lớn nhất tại châu Âu kể từ sau Thế chiến II – vi phạm luật lệ của Liên Hợp Quốc và còn bị cáo buộc phạm tội ác chiến tranh.

“Người ta sẽ thấy mâu thuẫn và nghịch lý trong lập luận của Trung Quốc,” ông Lý nói. “Điều này chắc chắn sẽ làm suy yếu hiệu quả truyền thông của Bắc Kinh trong mắt phần còn lại của thế giới.”