Cổ phiếu là gì?

Cổ phiếu (Stock) là một loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ phần của tổ chức phát hành. 

Những người nắm giữ cổ phiếu sẽ trở thành cổ đông của tổ chức phát hành. Các cổ đông có thể  có thể chuyển nhượng số cổ phiếu mình nắm giữ sang người sở hữu khác bằng nhiều hình thức như: thừa kế, tặng, thế chấp, cầm cố hoặc thậm chí là mua bán trên các sàn giao dịch chứng khoán. 

Tại Việt Nam, thị trường cổ phiếu trong nước có gần 1600 doanh nghiệp được niêm yết trên cả 3 sàn HOSE, HNX, UPCoM, và con số này sẽ còn tiếp tục tăng lên. 

Ví dụ về việc đầu tư cổ phiếu

Nhà đầu tư mua 1,000 cổ phiếu của công ty A niêm yết trên sàn chứng khoán với giá trị tại thời điểm mua là 20,000 đồng/cổ phiếu. Như vậy giá trị cổ phiếu mà nhà đầu tư sở hữu là 1,000 x 20,000 = 20,000,000 đồng.

Sau một thời gian hoạt động cũng như những tác động của thị trường chung, giá trị cổ phiếu mà nhà đầu tư nắm giữ sẽ có sự thay đổi.

• Trong trường hợp công ty phát hành hoạt động tốt, có lợi nhuận cao và thị trường chung ổn định, giá cổ phiếu của công ty A tăng lên mức 30,000 đồng/cổ phiếu. Như vậy giá trị cổ phiếu nhà đầu tư nắm giữ lúc này là 1,000 x 30,000 = 30 triệu, nhà đầu tư lãi 10 triệu so với lúc mua.
• Tuy nhiên, nếu việc kinh doanh của công ty A gặp sự cố, đồng thời thị trường chung có biến động mạnh, giá cổ phiếu công ty A giảm còn 10,000 đồng/cổ phiếu. Lúc này giá trị cổ phiếu nhà đầu tư nắm giữ lúc này chỉ có 1,000 x 10,000 đồng/cổ phiếu. Như vậy nhà đầu tư sẽ bị thua lỗ.

Qua đây có thể thấy, cổ phiếu là kênh đầu tư dễ tham gia, có khả năng thu về lợi nhuận cao, nhưng cũng đi kèm với nhiều rủi ro khi đầu tư. 

Có những loại cổ phiếu nào?

Hiện nay trên thị trường chứng khoán Việt Nam có nhiều loại cổ phiếu khác nhau, chúng được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau.

Phân loại theo hình thức sở hữu: Cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi

Cổ phiếu thường (hay cổ phiếu phổ thông): Là loại cổ phiếu mà người sở hữu sẽ có đầy đủ quyền lợi như nhận cổ tức, dự họp đại hội cổ đông cũng như tham gia biểu quyết trong những trường hợp cần thiết.

Trong trường hợp công ty đó phá sản, nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu thường sẽ được hưởng lợi dựa trên phần tài sản thanh lý, nhưng chỉ sau khi các chủ nợ và những cổ đông nắm giữ cổ phiếu ưu đãi được thanh toán.

Cổ phiếu ưu đãi: Là loại cổ phiếu mà người sở hữu sẽ có quyền lợi khác nhau tùy theo từng loại, được hưởng một số đặc quyền hơn hoặc bị hạn chế một số quyền so với cổ phiếu phổ thông. 

• Cổ phiếu ưu đãi cổ tức: Người nắm giữ cổ phiếu ưu đãi cổ tức được nhận cổ tức cao hơn người nắm giữ cổ phiếu phổ thông nhưng bị loại trừ quyền biểu quyết, quyền tham dự họp đại hội cổ đông hay đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát.
• Cổ phiếu ưu đãi hoàn lại: Người nắm giữ cổ phiếu ưu đãi hoàn lại được công ty hoàn lại vốn góp bất cứ khi nào theo yêu cầu của người sở hữu hoặc theo các điều kiện được thỏa thuận trước. Tuy nhiên lại bị loại trừ quyền biểu quyết, dự họp đại hội cổ đông, đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát.
• Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: Người nắm giữ cổ phiếu ưu đãi biểu quyết sẽ có số phiếu biểu quyết nhiều hơn so với cổ phiếu phổ thông và được hưởng quyền biểu quyết, tham dự họp đại hội cổ đông cũng như đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát, tuy nhiên không được chuyển nhượng cổ phiếu này cho người khác.
• Cổ phiếu ưu đãi tích lũy: Người nắm giữ cổ phiếu ưu đãi tích lũy có quyền nhận cổ tức tích lũy khi doanh nghiệp gặp khó khăn, không thể chi trả đầy đủ cổ tức cho họ. Cổ tức tích lũy này sẽ được tính dồn từ năm này sang năm khác cho đến khi doanh nghiệp đủ khả năng thanh toán.
• Cổ phiếu ưu đãi tham dự: Cổ đông sở hữu cổ phiếu ưu đãi tham dự có quyền nhận thêm một phần lợi nhuận dư thừa của doanh nghiệp sau khi trả cho cổ đông thường.
• Cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi: Là loại cổ phiếu cho phép người sở hữu có thể chuyển đổi thành cổ phiếu thường theo một tỷ lệ xác định trước.

Phân loại theo đối tượng sở hữu: Cổ phiếu ghi danh và cổ phiếu vô danh

Cổ phiếu ghi danh: Ghi rõ tên người sở hữu trên cổ phiếu. Cổ đông sở hữu cổ phiếu này sẽ được công ty thông báo về các thông tin quan trọng và được quyền tham gia vào các quyết định của công ty. Tuy nhiên, việc chuyển nhượng loại cổ phiếu này rất phức tạp, cần đăng ký với cơ quan phát hành và được hội đồng quản trị của công ty cho phép.

Cổ phiếu vô danh: Không ghi tên người sở hữu trên cổ phiếu. Cổ đông sở hữu cổ phiếu này không được công ty thông báo về các thông tin quan trọng và không được quyền tham gia vào các quyết định của công ty. Tuy nhiên lợi thế của cổ phiếu này là được mua bán, giao dịch dễ dàng trên sàn chứng khoán.

Phân loại theo doanh nghiệp phát hành: Cổ phiếu Bluechip, midcap, penny

Cổ phiếu Bluechip: Là nhóm cổ phiếu của các doanh nghiệp có uy tín, tình hình tài chính vững chắc và vốn hóa lớn trên thị trường. Đồng thời, đây cũng là những doanh nghiệp dẫn đầu ngành và toàn thị trường chứng khoán, ảnh hưởng trực tiếp đến biến động giá cổ phiếu trên sàn giao dịch.

Tuy nhiên, đây là nhóm cổ phiếu ổn định, ít biến động và tốc độ tăng trưởng thường ít bứt phá. Với mức độ an toàn cao như vậy, đây là nhóm cổ phiếu được các quỹ đầu tư, các tổ chức lớn ở cả trong ngoài nước luôn ưu tiên hàng đầu.

Cổ phiếu Midcap: Là nhóm cổ phiếu của các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, có vốn hóa ở mức trung bình từ 1,000 tỷ đồng đến 10,000 tỷ đồng. Cổ phiếu midcap có mức giá vừa phải, nhưng đi kèm với tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ và có tính thanh khoản tương đối cao.

Với mức độ an toàn cao hơn cổ phiếu Penny cùng với khả năng sinh lời hấp dẫn hơn cổ phiếu Bluechip, cổ phiếu Midcap được đánh giá là dòng cổ phiếu có tiềm năng lớn, phù hợp với đầu tư trong trung và dài hạn.

Cổ phiếu Penny: Là nhóm cổ phiếu của các doanh nghiệp có quy mô nhỏ, vốn hóa thấp, kém uy tín và hoạt động không ổn định. Đồng thời, thanh khoản của nhóm cổ phiếu này cũng rất thấp, dẫn đến rủi ro cao. 

Đây là nhóm cổ phiếu phù hợp với việc đầu cơ cho những nhà đầu tư có mức độ chịu đựng rủi ro lớn, do giá trị cổ phiếu Penny rất nhỏ nên có khả năng mang lại lợi nhuận lớn cho nhà đầu tư khi nó tăng giá. Tuy nhiên, các nhà đầu tư chỉ nên lựa chọn nhóm cổ phiếu này khi chúng thực sự có cơ sở về khả năng đem lại lợi nhuận trong ngắn hạn.

Phân loại theo trường phái đầu tư: Cổ phiếu tăng trưởng và cổ phiếu giá trị

Cổ phiếu tăng trưởng: Là nhóm cổ phiếu của các công ty có tiềm năng tăng trưởng vượt trội hơn tốc độ trung bình của thị trường. Tuy nhiên, những công ty này thường dùng phần lớn doanh thu của mình để tái đầu tư và mở rộng sản xuất nên thường không trả cổ tức.

Lựa chọn đầu tư vào nhóm cổ phiếu này có thể đem lại rủi ro khá cao cho nhà đầu tư. Vì không được nhận cổ tức nên cơ hội sinh lời duy nhất từ nhóm cổ phiếu này là nhà đầu tư phải bán cổ phần của mình để hưởng chênh lệch giá.

Cổ phiếu giá trị: Là nhóm cổ phiếu được định giá thấp hơn giá trị thực sự của nó xét về mặt cổ tức, lợi nhuận hoặc doanh thu, khiến nó cực kỳ hấp dẫn đối với các nhà đầu tư giá trị. Hay nói cách khác, đây là những cổ phiếu của các công ty mà nhà đầu tư cho là định giá thấp và giao dịch ở mức giá thấp hơn giá trị thị trường của chúng.

Thực tế, không phải lúc nào việc định giá cổ phiếu giá trị của các công ty cũng được chính xác. Do đó, khi xuất hiện tin xấu khiến giá cổ phiếu biến động đột ngột, các nhà đầu tư có thể dựa vào những lúc thị trường phản ứng thái quá đó để nắm bắt cơ hội kiếm lời bằng cách mua những cổ phiếu bị định giá thấp này với giá chiết khấu.

Phân loại theo mục đích phát hành: Cổ phiếu ESOP và cổ phiếu quỹ 

Cổ phiếu ESOP (Employee Stock Ownership Plan): Là loại cổ phiếu được phát hành dành riêng cho cán bộ nhân viên có đóng góp lớn với doanh nghiệp. Thông thường, cổ phiếu ESOP được phát hành sẽ có mức giá ưu đãi hơn rất nhiều so với thị trường.

Phát hành ESOP có thể đem lại nhiều lợi ích cho cả doanh nghiệp và bản thân nhân viên. Qua đây, công ty có thể giữ chân được các nhân sự có năng lực. Đồng thời, nhân viên cũng có được sự công nhận từ công ty, thu được lợi nhuận trong dài hạn. Tuy nhiên, hiện nay không có nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam thực hiện chính sách này.

Cổ phiếu quỹ: Là cổ phiếu được phát hành bởi các công ty đại chúng, sau đó được mua lại bởi chính công ty đó từ nguồn vốn hợp pháp của họ. Đặc biệt, số cổ phiếu này sẽ không còn được tính vào số lượng cổ phiếu đang lưu hành. Các cổ phiếu sở hữu cổ phiếu quỹ sẽ không được trả cổ tức, không có quyền biểu quyết cũng như không có quyền mua cổ phiếu mới.

Doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ để phục vụ các mục đích khác nhau. Ví dụ, khi họ muốn tăng tính kiểm soát công ty, hoặc họ kỳ vọng cổ phiếu công ty sẽ tăng cao trong tương lai nên đầu tư vào chính cổ phiếu của mình. Bên cạnh đó, khi doanh nghiệp muốn tạo động lực tăng giá cho cổ phiếu hoặc muốn cải thiện một số chỉ số tài chính, họ cũng sẽ mua lại cổ phiếu quỹ.

Phân loại theo niêm yết trên thị trường: Cổ phiếu niêm yết và cổ phiếu OTC

Cổ phiếu niêm yết: Là cổ phiếu đã được niêm yết và giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán chính thức. Đây là loại cổ phiếu có thể giao dịch dễ dàng, có tính minh bạch cao và được kiểm định về các tiêu chuẩn tài chính, kinh doanh và công bố thông tin.

Cổ phiếu chưa niêm yết hay cổ phiếu OTC (Over-The-Counter): Là cổ phiếu chưa được giao dịch phi tập trung. Mọi hoạt động giao dịch cổ phiếu được thực hiện qua sự trao đổi giữa người mua và người bán nên tính minh bạch và an toàn không được đảm bảo. 

Các cổ phiếu OTC thường thuộc về các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa được niêm yết trên sàn chứng khoán. Việc giao dịch cổ phiếu OTC được thực hiện theo nguyên tắc “thuận mua, vừa bán” nên không có bất kỳ một giới hạn nào về giá hay khối lượng giao dịch được đưa ra.

Kiếm lợi nhuận từ cổ phiếu như thế nào?

Lợi nhuận từ chênh lệch giá cổ phiếu

Khi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khả quan và được kỳ vọng tăng trưởng trong tương lai, nó sẽ phản phản ánh vào giá cổ phiếu, có thể khiến giá cổ phiếu tăng. Khi đó, nhà đầu tư sẽ thu được lợi nhuận từ khoản chênh lệch giữa giá mua và giá bán cổ phiếu. 

Công thức tính lợi nhuận: Lợi nhuận = (Giá bán – Giá mua) x Số lượng cổ phiếu – (Thuế + Phí giao dịch)

Ví dụ, nhà đầu tư mua cổ phiếu MBB ở giá 16,900 đồng/cổ phiếu và bán ở mức giá 19,700 đồng/cổ phiếu. Trong trường hợp không tính thuế và phí giao dịch, nhà đầu tư đã thu về mức lợi nhuận là 19,700 – 16,900 = 2,800 đồng/cổ phiếu, tương ứng mức tỷ suất lợi nhuận 16.57% chỉ trong vòng 1 tháng.

Cổ phiếu là loại chứng khoán mang lại khả năng sinh lời hấp dẫn nhưng cũng đi kèm không ít rủi ro. Vì vậy, nhà đầu tư cần phân tích, đánh giá để có cái nhìn tổng quát về thị trường cũng như các nhóm cổ phiếu có tiềm năng tăng trưởng cao trong tương lai. Từ đó, đưa ra được những chiến lược đầu tư phù hợp với từng nhóm cổ phiếu trong từng giai đoạn của thị trường. 

Lợi nhuận từ cổ tức bằng tiền

Khi hoạt động kinh doanh có lãi, công ty sẽ trích một phần lợi nhuận để trả cổ tức cho các cổ đông trong công ty. Để có thể kiếm lợi nhuận từ cổ tức tiền, nhà đầu tư cần xây dựng một danh mục gồm các cổ phiếu của các doanh nghiệp có dòng tiền ổn định, phát triển bền vững và có khả năng duy trì việc trả cổ tức tiền đều đặn hằng năm.

Ví dụ về cổ tức bằng tiền: Cổ phiếu của công ty A chia cổ tức với tỷ lệ 20%, thì với mỗi cổ phiếu nắm giữ, cổ đông sẽ nhận được: 20% x 10,000 đồng = 2,000 đồng (trong đó 10,000 là mệnh giá chung của cổ phiếu Việt Nam).

Cổ tức có thể được trả làm nhiều đợt trong năm nếu doanh nghiệp có sự tăng trưởng khả quan trong hoạt động kinh doanh. Khi đó, kết quả kinh doanh của doanh nghiệp cũng được phản ánh vào giá của cổ phiếu, nhà đầu tư lúc này sẽ vừa được hưởng lợi từ việc nhận cổ tức, vừa được hưởng lợi từ chênh lệch giá khi bán cổ phiếu.

Đầu tư nhận cổ tức tiền là một phương án an toàn, giúp tạo ra nguồn thu nhập thụ động ổn định phù hợp với những nhà đầu tư có mức độ chấp nhận rủi ro thấp và có chiến lược đầu tư trong trung và dài hạn. 

Lợi ích và rủi ro khi đầu tư cổ phiếu

Lợi ích đáng kể

Cổ phiếu là một trong những sản phẩm giao dịch phổ biến nhất trên sàn chứng khoán. Việc đầu tư cổ phiếu mang lại nhiều lợi ích cho nhà đầu tư, có thể kể đến:

Khả năng sinh lời cao trong dài hạn: Cổ phiếu được doanh nghiệp phát hành là để huy động vốn cho hoạt động kinh doanh. Về lâu dài, nguồn vốn này sẽ được sử dụng nhằm mở rộng kinh doanh giúp doanh nghiệp sinh lời trong dài hạn. Từ đó, nhà đầu tư sẽ được hưởng lợi nhuận từ sự phát triển của công ty..

Tính thanh khoản cao: Tính thanh khoản là khả năng chuyển đổi thành tiền mặt của một tài sản. Thị trường chứng khoán là nơi tập trung rất nhiều những người mua và bán cổ phiếu. Mọi giao dịch của nhà đầu tư sẽ được thực hiện dễ dàng và nhanh chóng bởi những người tham gia thị trường, từ đó mang lại sự an toàn hơn cho các nhà đầu tư. 

Đầu tư linh hoạt: Để đầu tư cổ phiếu, nhà đầu tư không cần phải số vốn quá lớn cũng như thời gian quá dài như khi đầu tư bất động sản hay vàng. Thị trường cổ phiếu rất đa dạng với nhiều loại cổ phiếu khác nhau nên dù với số vốn nhỏ, nhà đầu tư vẫn có thể lựa chọn các mã cổ phiếu tốt để mua và có thể bán ra ngay khi đạt kỳ vọng về lợi nhuận. 

Tuy nhiên rủi ro cũng rất cao

Thực tế, việc đầu tư cổ phiếu không hề dễ dàng. Dù nhà đầu tư có trang bị đầy đủ các kiến thức hoặc kỹ năng phân tích thì vẫn không thể tránh được một số rủi ro cơ bản:

Rủi ro thông tin: Thị trường chứng khoán được đánh giá sẽ có tính minh bạch thấp, vẫn còn xảy ra nhiều hiện tượng gian lận. Vì thế, các nhà đầu tư đòi hỏi cần tìm hiểu kỹ kiến thức cũng như nhận định, phán đoán thị trường để đưa ra những quyết định đầu tư đúng đắn.

Rủi ro thanh khoản: Là rủi ro khi nhà đầu tư không thể bán cổ phiếu mình nắm giữ trên thị trường với mức giá mong muốn hoặc phải bán chúng với giá thấp hơn kỳ vọng. Điều này có thể xảy ra khi có ít người mua trên thị trường hoặc khi các nhà đầu tư đang hoảng loạn và cố gắng bán tất cả cùng một lúc.

Rủi ro biến động thị trường: Thị trường cổ phiếu rất nhạy cảm và luôn biến động với những thay đổi khó lường về giá cổ phiếu trong ngắn hạn. Nếu không có chiến lược đầu tư đúng đắn, nhà đầu tư rất dễ bị thua lỗ và mất tiền.